Rupa-rupa Seuri

RUPA-RUPA SEURI

1. Seuri -> lemesna gumujeng --> ngedalkeun rasa suka, bungah atawa resep, ku sora ngahahah, ngehkey, jste. 
2. Seuseurian --> seuri lila. 
3. Nyeungseurikeun --> seuri ditujukeun ka nu kalakuanana teu psrok jeung batur. 
4. Ngajak seuri -->seuri bari nyanghareup ka batur jeung némbongkeun budi marahmay. 
5. Seuri konéng = seuri maur --> (kecap-kecapan), seuri bari rada éra atawa nyeri, upamana tas ceurik atawa tas ambek. 
6. Seuri leutik --> seuri ditahan atawa seuri jero haté. 
7. Nyalakatak --> seuri ngeunah sarta bedas ngagakgak. 
8. Nyéréngéh --> seuri teu nyoara tapi némbongkeun huntu. 
9. Héhéh, ngahéhéh atawa ngahihih --> seuri ditahan. 
10. Gikgik, ngagikgik --> seuri ditaha 
11. Heuheuy atawa heuheuy deuh --> kantétan pikeun ngageuhgeuykeun omongan batur. 
12. Imut -> lemesna mésem --> seuri leutik, seuri ukur ku kunyemna biwir, henteu nyoara. 
13. Imut kanjut --> imut ku cara ngariutkeun biwir. 
14. Imut ngagelenyu --> imut rada lila lantaran kayungyun ku polah batur. 
15. Kéom atawa kényom --> imut rada ka gigir biwirna.

    Iing Firmansyah

Rupa-rupa Leumpang

 RUPA-RUPA LEUMPANG

1. Boyot = leumpang kendor bangun beurat awak. 
2. Déog/péngkor =leumpang dingdet lantaran suku nu sabeulah rada pondok. 
3. Dohot-dohot = leumpang lalaunan bari semu dodongkoan cara peta nu ngadodoho. 
4. Égang/égol = leumpang cara budak nu anyar disunatan lantaran bisul dina palangkakan, jsté. 
5. Gonjléng = leumpang awéwé bari ngobah-ngobahkeun awak, haying narik perhatian lalaki. 
6. Ingkud-ingkuan/jingkrung = leumpang teu bener lantaran nyeri suku, jsté. 
7. Jarigjeug/jumarigjeug = leumpang bari semu rék labuh (biasana jalma nu geus kurang tanaga atawa nu kakara hudang gering). 

Rupa-rupa Diuk

RUPA-RUPA DIUK

1. Andegléng = diuk ajeg tumaninah dina korsi. 
2. Andéprok = émok rékép. 
3. Anjeucleu = diuk ngeunah-ngeunah di tempat nu rada luhur. 
4. Campego = cingogo kawas aya nu didagoan. 
5. Candeluk = diuk sabaraha lila kawas aya nu didagoan. 
6. Cangogo/cingogo = nagog, peta saperti nu keur bubuang. 
7. Émok = diuk awéwé, sukuna duanana ditikelkeun semu ka gigir ditindihan ku dua pingping. 
8. Émok cabok = émok nu pingpingna dipatumpangkeun. 
9. Nagog = cingogo. 

Obahna Suku

OBAHNA SUKU

1. Jéngké = ngangkatkeun keuneung nepi ka napak ku ramo suku.
2. Najong = ngeunakeun (ramo) suku kalayan ngagentak kana barang, jsté.
3. Nalapung = nyépak (bal, jsté) ka luhur ku tonggong suku (sanggeus dialungkeun heula).
4. Nalipak = nyépak ku dampal suku.
5. Néjéh = nyépak ku suku tukang (kuda, kaldé, jsté).
6. Nincak = napakkeun dampal suku.
7. Nokér = ngésérkeun barang ku suku rada ka gigir atawa ka tukang.
8. Ngajejek = nincak barang ngagentak ku dampal suku.
9. Ngaréngkas = ngahalangan léngkah batur ku suku urang (sina labuh).
10. Nyépak = ngeunakeun suku kalawan maké tanaga kana barang (bal, jsté).

                                               

  Iing Firmansyah

Obahna Leungeun

OBAHNA LEUNGEUN

1. Garo, gagaro = ngeruk-ngerukkeun ramo leungeun (kuku) kana kulit lebah nu ateul.
2. Garo ganyang = gagaro saluar awak.
3. Garo maling = gagaro bari teu sadar, keur saré.
4. Garo singsat = gagaro bari nyingsat, lantaran geus teu sabar, atawa lantaran ambek (awéwé).
5. Garo-garo teu ateul = gagaro tukangeun ceuli, nandakeun bingung atawa keuheul.
6. Gupay, ngagupay = ngobahkeun leungeun tanda nitah nyampeurkeun, nyalukan ku isarah leungeun.
7. Gugupay = ngobahkeun leungeun tanda mileuleuyankeun (nu indit atawa nu mileuleuyankeun).
8. Malédog = ngalungkeun batu, jsté. Kalawan tarik, kana sato: anjing, jsté.
9. Mencét = neueulkeun atawa ngadempétkeun indung leungeunjeung curuk kana barang, bagian awak, jsté.
10. Mencétan = neueul-neueulkeun indung leungeun kana awak batur nu karasa carangkeul atawa nyareri sangkan cageur.

Sesebutan ka Jelema

SESEBUTAN KA JELEMA

1. Aki-aki = lalaki nu geus kolot pisan.
2. Balég tampélé = mangkat begér, wani di tukangeun, ari di hareupeun éra kénéh.
3. Bijil bulu mayang = saharti jeung balég tampélé.
4. Budak = anak jalma nu can balég.
5. Budak gumélo = budak nu san boga jeujeuhan (pikiran) lantaran budak kénéh, kira-lira umur 2-4 taun.
6. Budak kamalolé = budak nu nurutkeun kapercayaan baheula kudu diruat, lantaran aya tanda wisnu (tanda bodas) dina awakna, biasana rarungsing teu daék cicing bari teu kanyahoan naon sababna atawa kasakitna.
7. Budak pahatu = budak nu geus teu boga indung (ditinggalkeun maot).
8. Budak yatim = budak nu geus teu boga bapa (ditinggalkeun maot).
9. Budak pahatulalis = budak nu geus teu boga indung teu boga bapa.
10. Bujang = lalaki nu geus balég tapi can kawin.

Undak-Usuk / Tatakrama Basa Sunda

UNDAK-USUK / TATAKRAMA BASA SUNDA

Abus, asup                                  Lebet                            Lebet

Acan, tacan, encan                  Teu acan                      Teu acan

Adi                                                 Pun Adi                        Tuang rai, rayi

Adu, ngadu                                 Aben, ngaben           Ngaben

Ais, ngais                                     Ngemban                    Ngemban

Ajang, keur, pikeun                Kanggo                         Haturan

Ajar, ngajar                                 Ngajar                           Ngawulang,

Aji, ngaji                                       Ngaji                              Ngaos

Akang                                           Akang                           Engkang

Aki                                                  Pun aki                         Tuang éyang, éyang

Aku, ngaku                                 Aku, ngaku                    Angken, ngangken

Ali                                                   Ali                                   Lélépén

Alo                                                 Pun alo                         Kapiputra, tuang putra

Alus                                               Saé                                 Saé

17 Pupuh (Palanggeran & Watek)

17 PUPUH

(PALANGGERAN & WATEK)

Ku: Iing Firmansyah

Dina pupuh aya nu disebut palanggeran/patokan, nyaéta guru wilangan jeung guru lagu.

Guru wilangan nyaéta lobana engang (B. Ind : suku kata) dina unggal padalisan/jajar.

Guru lagu nyaéta sora vocal engang panungtung dina unggal padalisan.

Lobana padalisan (jajaran) dina unggal pada (B. Ind: bait) gé geus ditangtukeun.

Pon kitu deui, unggal pupuh miboga watek/sipat sewang-séwangan.

Conto guru wilangan jeung guru lagu:

PUPUH KINANTI

Bu-dak leu-tik bi-sa nga-pung (8-u)

Ba-ba-ku nga-pung-na peu-ting(8-i)

Nga-la-yang ka-ka-la-yang-an (8-a)

Né-a-ngan nu a-mis-a-mis (8-i)

Sa-ru-pa-ning bung-bu-ah-an (8-a)

Na-on ba-é nu ka-pang-gih (8-i)

Kecap Panganteur

Dina basa Sunda aya nu disebut Kecap Panganteur, boh kecap panganteur pagawéan boh kecap panganteur kaayaan. Ieu kecap téh gunana pikeun ngantebkeun caritaan. Urang titénan geura...!

Am --> dahar

Barakatak --> seuri

Bek, habek --> dahar

Berebet --> lumpat

Beretek --> lumpat

Béréwék --> soék/soéh

Biur --> 1). Ngapung, 2). lumpat

Blak --> nangkarak

Blok --> bahé

Blug, geblug --> 1). labuh, 2). ragrag/murag (barang gedé sarta beurat)

Ngaran-ngaran Wangunan

Bagan = saung ranggon di laut, paranti pamayang ngala lauk (masangkeun sirib atawa jaring), di Banten disebutna bagang.
Balandongan = adegan saheulaanan pikeun narima sémah; tenpat kamonésan di nu kariaan.
Balé = adegan wangunan.
Balé bandung = tempat ngabandugan paréntah raja.
Balé désa = kantor pamong désa.
Balé watangan = kantor pangadilan.
Bédéng = imah leutik atawa imah dipétak-pétak pikeun pagawé leutik upamana baé imah kontrakan.
Bédéng = tempat pabinihan karét, kopi. Entéh jsb.

Ngaran rupa-rupa Omongan

Ancad laér = ngomongna anca pisan.

Céntal, pacéntal-céntal = paséa, paréa-réa omong.

Eur-eur/garap = kabiasaan ngomong nu harésé rék pok/ngomong arap-ap areup-eup.

Galantang, ngagalantang = nyarita atawa pidato panjang tur tatag.
Galécok/garécok = nyarita (kalawan gumbira) teu eureun-eureun.
Garihal = omongan kasar matak nyentug kana ati.
Gebah, ngagebah = ngomong tarik (biasana nyumput heula) sangkan batur reuwaseun.
Gebés, ngagebés = nyentak, ngahuit.

Kecap Sesebutan Waktu

Sakedét nétra --> (asalna sakedép nétra), kedép=kiceup. Jadi sakedét nétra hartina sakiceup, nucuhkeun waktu nu sakeudeung pisan.

Sakilat --> nuduhkeun waktu nu sakeudeung pisan, méh saharti jeung sakiceup, diupamakeun kana (lilana) kilat nu ngaburinyay.

Sapanyeupahan --> nuduhkeun waktu anu teu sabaraha lilana, kira-kira sarua lilana jeung anu keur nyeupah.

Sapangéjoan --> nuduhkeun waktu anu lilana sarua jeung anu keur ngéjo (nyangu)

Saumur jagong --> kira-kira tilu bulan satengah

Sataun landung --> sataun leuwih

Kecap sesebutan kaayaan / sipat barang

1.       Nuduhkeun Warna

Beureum --> euceuy

Bodas --> nyacas

Bodas --> ngeplak

Héjo --> ngagedod

Hideung --> cakeutreuk

Hideung --> meles (dilarapkeun kana buuk jalma atawa bulu sasatoan)

Hideung --> lestreng

Konéng --> enay

Konéng --> umyang (dilarapkeun kana pakulitan jalma)

Ngaran Patukangan

ANJUN                     =      tukang nyieun parabot tina taneuh

BUJANGGA            =      tukang nyieun/nulis carita

CANDOLI                 =      tukang ngajaga pabéasan di nu kariaan (biasana awéwé)

GENDING                =      tukang nyieun parabot tina kuningan

KABAYAN                =      tukang dititah ka ditu ka dieu

KAJINEMAN           =      1) mandor sakitan, 2) tukang ngajaga jinem (nu dihukum)

KAMASAN              =      tukang nyieun parabot tina emas atawa pérak

KEBOJENGKENG =      tukang ngagusur padati

KULAÉR                    =      kusir anu tumpakna dina kuda karéta pangagung

KUNCÉN                  =      tukang ngurus kuburan

LEGIG                       =      tukang ngasruk dina pamoroan

MALIM                     =      tukang nalukkeun sasatoan

MARANGGI           =      tukang nyieun landéan jeung sarangka keris

MEREBOT                =      tukang nakol bedug

SARAWÉDI              =      tukang ngagosok permata

PAKACAR                =      bujang, juru ladén

PALATUK                 =      iber anu tumpak kuda saheulaeun pangagung

PALÉDANG             =      tukang nyieun parabot tina tambaga

PALIKA                     =      tukang teuleum (ngala lauk)

PAMATANG           =      tukang moro nu sok ngagunakeun tumbak

PAMAYANG           =      tukang ngala lauk di laut

PANDAY                  =      tukang nyieun parabot tina beusi

PANINGGARAN   =      tukang moro

SARATI                     =      tukang ngusir gajah

Dicutat tina PEPERNIAN

 Iing Firmansyah

Ngaran Kekembangan

Kembang awi = eumbreuk

Kembang bako = bosongot

Kembang bawang = ulated

Kembang bolang = ancal

(bolang=sabangsa teleus jarah/liar nu jadina di nu bécék)

Kembang boléd = téla

Kembang cabé = bolotot

Kembang cau = jantung

Kembang cengék = péncéngés

Kembang eurih = ancul

Ngaran anak sasatoan

Anak anjing = kirik/kicik

Anak bagong = begu

Anak bandeng = nanar

Anak banténg = bangkanang

Anak bangbung = kuuk

Anak bangkong = buruy, bancét

Anak belut = kuntit

Anak bogo = cingok

Anak boncél = bayong

Anak buhaya = bocokok

Anak deleg/gabus = boncél/ kocolan/kokocolan

Kecap sesebutan bilangan nu dilarapkeun kana barang

KECAP SESEBUTAN BILANGAN NU DILARAPKEUN KANA BARANG NU TANGTU

(Pangdeudeul pangajaran basa Sunda putra-putri sadérék)

Ambekan = sadami
Awi = sabébék
Awi = saleunjeur (satangkal)
Awi = sadapur (sagunduk nu diwangun ku sababaraha tangkal)
Bako = salémpéng
Bangsal = sacangi (sasiki)
Bawang = sasihung (sasiki)
Béas = sacanggeum
Bilik = sailab (sagebing)
Boéh = sarirang (tilu iket)

Pedaran Sisindiran

PANGJAJAP

Mireng anggota ieu grup sareneng sisindiran, sim kuring seja jabung tumalapung sabda kumapalang ngaguar perkawis sisindiran. Nanging dihapunten, kalayan teu gaduh maksad mapatahan ngojay ka meri.

Nu dipiharep malah mandar sasieureun-sabeunyeureun janten nambihan pangaweruh ngeunaan sastra Sunda hususna sisindiran, utamina kanggo nu teu acan uninga naon ari sisindiran. NYANGGAKEUN....!

SISINDIRAN

Sisindiran nyaéta karya sastra (Sunda) anu diwangun ku cangkang jeung eusi, masing-masing dalapan engang (B. Ind; suku kata). Dina umumna, sisindiran diwangun ku opat padalisan/jajar (dua padalisan cangkang jeung dua padalisan eusi).

Conto Sisindiran nu diwangun ku opat padalisan:

Istilah Babasa'an Sunda

1. Atah Anjang = Langka Silih Anjangan
2. Adigung Adiguna = Takabur, Sombong
3. Ambek Nyedek tanaga Midek = Nafsu gede tapi tanaga euweuh
4. Anjing Ngagogogan kalong = Mikahayang Nu lain- lain
5. Adat kakurung ku Iga = Lampah Goreng Hese Leungitna
6. Alak Paul = Jauh Pisan
7. Aki-aki tujuh Mulud= Geus kolot Pisan
8. Ayem Tengtrem = Tenang teu aya kasieun
9. Asa teu Beungeutan = Awahing ku era
10. Anu Borok dirorojok = Nu titeuleum Di Simbeuhan = Mupuas kanu Keur Cilaka

Lalaki raheut hatena

LAMUN pareng keur cicing hareupeun hawu, bari meuleum sampeu, diharudung ku samping butut, teu poho ngelepus udud daun kawung, dibarengan ku hiliwirna angin isuk, teu poho cai kopi pait sagelas. Ari diuk luhureun jojodog, geus pasti bari milang katunggara, ngitung ka bingung. Da kusabab hate keur gudawang , lain kulantaran raheut kakadek bedog atawa kakeureut raheut ku peso. Da puguh ieu mah gudawangna oge lantaran kanyeunyeurian kusabab bebene direbut batur. Eh, lain direbut ketah, da puguh manehna hayangan kanu lain.

Lamunan tinggal lamunan, da geuning ari keur ngarandapan ka sedih mah naon anu katenjo ku panon teh sagala rungseb, nenjo ember siga tutunggul kubur, nenjo cai es rujah kalapa siga dahdir, nenjo mobil ge apan siga beca butut anu ngadon camberut. Diuk dina jojodog asa ngalayang kakalayangan, sok rus ras kana sumeblahna manah, asa hayang teuing ngajol ka jurang anu jero, atawa ngadagorkeun sirah kana tihang listrik. Cai kopi pait teh asa beuki pait, melel, geus teu wawuh deui jeung letah, bener…. sok hayang nyeblokkeun cai kopi kana rarayna anu geulis, nu geus ngaraketan hate, udud daun kawung mah geus puguh, da tidituna oge hangru, bau, asa mingkin hangru, hanyir nu aya.